کم خونی یا همان فقر آهن زمانی به وجود می‌آید که بدن به مقدار لازم دسترسی به ماده معدنی آهن را نداشته باشد. بدن انسان برای اینکه بتواند هموگلوبین بسازد و همچنین برای تولید سلول‌های قرمز به آهن نیاز دارد. اگر ماده هموگلوبین به میزان لازم تولید نشود بافت‌ها و به علاوه اندام‌های از به دست آوردن اکسیژن محروم می‌مانند و در نتیجه بازدهی کاهش می یابد و کیفیت زندگی فرد افت قابل توجهی خواهد داشت.
از مهمترین علائم کم خونی شامل حالت های خستگی، ضعف، رنگ پریدگی پوست، داشتن ضربان قلب نامنظم، تنگ نفس بودن و….می شوند. در این مطلب کندوک علائم کم خونی را شرح داده ایم تا انتها با ما باشید. انواع زیادی کم خونی موجود است ولی مهمترین آن کم خونی فقر آهن است که میلیون‌ها نفر در کشور ما مبتلا به آن هستند.
علائم کم خونی
1. خستگی زیاد و غیرطبیعی
شایع‌ترین علامت کم‌خونی خستگی در طول روز است. در کم‌خونی نوع فقر آهن به خاطر کمبود آهن در بدن، مغز استخوان نمی تواند به مقدار کافی هموگلوبین تولید کند. با کمبود تولید هموگلوبین، سلول‌های قرمز نیز افتشان تغییر قابل‌توجهی پیدا می کند در کل ظرفیت اکسیژن‌رسانی خون عملکرد و کیفیت اولیه خود نخواهد داشت. در نتیجه اگر به میزان کافی اکسیژن به عضلات، مغز و قلب نرسد باعث میشود که انرژی بدن دچار کاهش قابل توجهی شود و حاصل آن خستگی مفرط و مداوم است.
۲. داشتن پوست رنگ پریده
رنگ پریده بودن پوست یعنی که پوست رنگ طبیعی‌اش را ازدست‌داده و به زردی گرایش پیدا کرده است. میزان کمی از رنگ طبیعی پوست صورت حاصلش در جریان بودن خون در مویرگ‌هایی است که دقیقا در زیر پوست هستند. رنگ قرمز خون را از هموگلوبین می گیرند و وقتی که به خاطر فقر آهن هموگلوبین به میزان کافی تولید نشود حاصل آن کم شدن تعداد سلول‌های قرمز و در کل کم شدن جریان خون در زیر پوست است.
این روند ناسالم باعث تغییر کردن کم کم رنگ پوست میشود و در افرادی که به کم خونی مبتلا هستند این موضوع کامل است. نتایج یک مطالعه در مورد کم خونی بچه های ۶ تا ۱۱ ساله نشان داده که رنگ پریدگی می‌تواند در تمامی بدن به وجود آید و یا فقط به ناحیه‌ای خاص مثل صورت، لثه، سطح داخلی لب‌ها یا پلک و ناخن‌ها محدود شود. از اولین علائمی است که پزشکان از طریق آن به کم‌خونی پی می‌برند رنگ پریدگی است.
سطح داخلی پلک پایین است از بافت هایی است که به خوبی علائم رنگ پریدگی را بروز می کنند به صورتی که اگر در برابر آینه پلک پایین تان را مقداری به سمت بیرون بکشید میفهمید که در حالت طبیعی رنگ آن قرمز است ولی وقتی که فرد دچار کم خونی است رنگ قرمز به رنگ صورتی کم رنگ و یا در مواردی به رنگ زرد در می‌آید.
۳. تنگ نفس بودن
همان‌طور که میدانید هموگلوبین یک نوع پروتئینی است که در سلول‌های قرمز مستقر است و وظیفه این را دارد که اکسیژن را حمل کند. اگر بخاطر کم‌خونی یا فقر آهن میزان هموگلوبین خون کم شود به همان اندازه هم میزان اکسیژن خون کاهش می‌یابد. این مشکل به معنی این است که عضلات شما نمیتوانند به اندازه کافی اکسیژن برای انجام کارهایی مثل پیاده‌روی دریافت کنند.
به خاطر همین برای اینکه بدن توانایی این را داشته باشد که اکسیژن را به مقداری کافی در اختیار عضلات بگذارد میزان سرعت تنفس و اکسیژن‌گیری به وسیله ریه را افزایش می‌دهد که نتیجه آن نفس زدن‌های پیاپی و بسیار زیاد است. اگر در انجام کارهای روزانه مانند بالا رفتن از پله‌ها، ورزش کردن و یا حتی پیاده‌روی زودتر به نفس زدن می‌افتید احتمالاً کم خونی در شما اولین احتمال است.
۴. سردرد داشتن
کم خونی بعضی مواقع در دوران قاعدگی باعث به وجود آمدن سردرد مخصوصا در میان زن ها و دختران میشود. محققان می گویند که کم شدن مقدار آهن بر روی عملکرد دوپامین و همچنین هورمون استروژن تأثیر می گذارد. هر چند که بروز سردرد ناشی از کم خونی همچنین در مردان نیز رخ می‌دهد ولی در مقابل با زنان شیوع آن کمتر است.
۵. تپش قلب
به خاطر کم بودن اکسیژن در خون افرادی که به کم خونی مبتلا هستند، قلب مجبور است که برای بدست آوردن اکسیژن اندام‌های مختلف بدن با مقدار قدرت و شدت بیشتری فعالیت کند. این شدت، باعث میشود که فشار مضاعفی بر ماهیچه‌های قلب تحمیل شوند و نتیجه آن بروز تپش قلب، ضربان سریع و بعضی اوقات آرتیمی یا همان بی‌نظمی در ضربان قلب شود. از دیگر عوارض کم خونی شدید بیماری‌های قلبی نیز است. این دسته از افراد در معرض بیماری های قلبی مانند نارسایی قلبی و بیماری‌های دیگر مانند عروق کرونر قرار دارند.
۶. خشکی پوست و مو
آنمی فقر آهن باعث می شود که سطح هموگلوبین در خون کاهش یابد و یکی از اثرات مخرب آن کم شدن اکسیژن‌رسانی به فولیکول‌های مو است. مواقعی که مو و همچنین پوست از اکسیژن محروم شوند کم کم خشک خواهند شد. در نتیجه موها کم کم نازک می شوند و سپس ریزش مو اتفاق می افتد.
۷. التهاب و تورم دهان و زبان
پزشکان میتوانند با بررسی کردن داخل دهان به وجود داشتن کم‌خونی پی ببرند. داشتن علائمی مانند تورم، التهاب، تغییر رنگ و بعضی اوقات تغییر بافت داخل دهان نشانه هایی از کم خونی هستند. در کل تغییراتی که کم‌خونی درون بافت دهان ایجاد می‌کند به صورت زیر است:
- خشکی دهان
- احساس سوزش داشتن در دهان
- به وجود آمدن شکاف‌های قرمز و دردناک در اطراف دهان
- زخم‌های دهانی
۸. پاهای بی‌قرار
شاید شما نیز اصطلاح سندرم پای بی‌قرار را قبلا شنیده باشید و شاید فهمیدن آن برایتان جالب باشد. از دیگر عارضه هایی که کمبود آهن در بدن به وجود می‌آورد مبتلا شدن به سندرم پاهای بی‌قرار است. خصوصیت پاهای بی‌قرار به این شکل است که افراد در زمان استراحت احساس می‌کند که باید پاهایشان را به حرکت درآورد و به علاوه امکان دارد درد و گرفتگی عضلات پا را هم تجربه کند. این عارضه در شب ها شدیدتر میشود و به خاطر همین امکان دارد باعث مشکلاتی مانند خواب و خستگی مزمن در طول روز شود. افرادی که به آنمی فقر آهن مبتلا هستند ۶ برابر بیشتر از بقیه افراد در معرض سندرم پاهای بی‌قرار هستند.
۹. بدشکلی ناخن‌ها
نشانه کمتر شایع کم خونی یا فقر آهن داشتن ناخن‌های شکننده و چنگالی شکل است که به آن کویلونیشیا نیز می گویند. در اوایل ابتلا به کم‌خونی ناخن‌ها اکثرا تا حدودی شکننده می‌شوند یعنی به آسانی در اثر ضربه و یا تماس میشکنند و یا صدمه می‌بینند. در مراحل پیشرفته‌تر کم خونی، ناخن‌هایتان فرم چنگالی می‌گیرند یعنی که وسط ناخن فرو می‌رود و لبه‌های آن برجسته‌تر می‌شوند. البته این عارضه خیلی کم است و فقط در ۵ درصد از موارد آنمی فقر آهن رخ می‌دهد.
۱۰. سرد بودن دست و پا
علل سرد شدن دست و پا در افرادی که به کم خونی مبتلا هستند، کم شدن اکسیژن در رگ‌های دست و پا است. این موضوع باعث میشود حساسیت به سرما نیز افزایش پیدا کند به صورتی که بیشتر از دیگران تحت تاثیر هوای سرد قرار می‌گیرند.
۱۱. ابتلای مکرر به بیماری‌های عفونی
به خاطر اینکه آهن یکی از مواد مهم در سیستم ایمنی برای عملکرد بهتر است ازاین‌رو، کم شدن آهن درون بدن سیستم ایمنی بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد به شکلی که در مقابل عوامل عفونی آسیب‌پذیرتر خواهد شد.
۱۲. کم بودن اشتها
همچنین کم بودن آهن در بدن میزان هورمون اشتها به نام گرلین را کاهش می‌دهد و بخاطر همین باعث کم شدن اشتها و کاهش مقدار کالری دریافتی میشود.
نشانه های کم خونی در کودکان
نشانه های اصلی آنمی در کودکان شامل موارد زیر هستند:
- خستگی و ضعف
- پوست رنگ‌پریده
- تحریک‌پذیری
- سبکی سر
بجز موارد ذکر شده احتمال به وجود آمدن مشکلات عصبی مثل بیش فعالی و عدم توجه، سندرم پاهای بی‌قرار و به علاوه برخی مشکلات تنفسی وجود دارد.
آیا علائم کم خونی در مردان با علائم کم خونی در زنان متفاوت است؟
در کل، زنان در مقایسه با مردان بیشتر در معرض کمبود آهن هستند بخاطر اینکه مقداری از ذخیره آهنشان را در طی دوران قاعدگی از دست می‌دهند. از طرفی دیگر همچنین بارداری و زایمان نیز می‌تواند باعث کمبود آهن در بین زنان شود. نشانه های کم خونی بسته به علت و شدت آن متفاوت هستند و معمولاً در بین زنان و مردان این نشانه ها به یک شکل دیده میشود و به این شکل نیست که بعضی نشانه های کم‌خونی فقط در زنان و یا فقط در مردان دیده شود. اوایل کم‌خونی می‌تواند به حدی خفیف باشد که اصلا متوجه آن نشوید اما با شدید تر شدن کم خونی علائم کم کم بدتر میشود. طبق دلایل کم خونی، ممکن است علائم و نشانه‌های زیر در مردان و زنان بروز کند:
- خستگی
- ضعف
- رنگ پریدگی پوست
- ضربان قلب نامنظم
- تنگی نفس
- سرگیجه یا سبکی سر
- درد قفسه سینه
- دست و پای سرد
- سردرد
علائم کم خونی در سالمندان
کم‌خونی در افراد سالخورده شایع است. علائم کم‌خونی در سالمندان تا حدودی غیراختصاصی‌تر است ازجمله:
- خستگی
- رنگ‌پریدگی
- تنگی نفس
- درد قفسه یسنه
- ادم و تورم بدن
در مقایسه با افراد جوان‌تر، کم‌خونی در سالمندان ارتباط بیشتری با بیماری‌های مزمن دارد چراکه بیماری‌های مزمن غالباً منجر به از دست دادن خون، خالی شدن ذخایر آهن و التهاب می‌شوند که همگی آن‌ها میتوانند به کم خونی فقر آهن منتهی شوند. برای مثال زخم معده، ورم روده و یا بیماری‌های کلیه ازجمله مشکلاتی هستند که باعث ایجاد کم‌خونی می‌شوند.
