همه چیز در مورد ملکه ی زنبور عسل

ملکه زنبور عسل یا همان زنبور ملکه، یکی از اسرارآمیزترین موجودات دنیای زنبورهاست. شاید درباره‌ی طول عمر بیشتر، قدرت فرماندهی یا نوع تغذیه‌اش شنیده باشید، اما چقدر از این حرف‌ها حقیقت دارد؟

زنبورداران حرفه‌ای و محققان زیست‌شناسی، ملکه را مهم‌ترین عضو کندو می‌دانند؛ زیرا فقط اوست که می‌تواند تخم‌گذاری کند و با ترشح ماده‌ای به نام فرمون، کل کندو را از نظر اجتماعی و رفتاری در هماهنگی نگه دارد. به‌عبارت دیگر، ملکه زنبورها تنها موجودی است که قابل‌تعویض نیست و نبودش می‌تواند کل کلنی را دچار آشفتگی کند.

تغذیه و رشد زنبور ملکه؛ رمز بقا و قدرت

یکی از موضوعاتی که توجه دانشمندان را جلب کرده، رشد و تغذیه‌ی لاروهایی است که قرار است به ملکه تبدیل شوند. در نگاه اول، همه‌ی تخم‌ها شبیه هم‌اند، اما چیزی که یک لارو معمولی را به یک ملکه تبدیل می‌کند، نوع تغذیه خاص او با ژل رویال است.

زمانی که زنبورهای کارگر تصمیم می‌گیرند ملکه جدیدی پرورش دهند، ابتدا سلول‌های خاصی می‌سازند که به سمت پایین باز می‌شوند (مانند فنجان یا کاسه). این سلول‌ها بزرگ‌تر و کشیده‌تر از سلول‌های معمولی هستند.

ملکه فعلی در این سلول‌ها تخم می‌گذارد و زنبورهای پرستار (کارگران جوان) شروع می‌کنند به تغذیه لارو با ژل رویال خالص و مداوم. این تغذیه، که فقط مخصوص لارو ملکه است، باعث می‌شود که لارو سریع‌تر رشد کند، بارور شود، و از نظر فیزیکی با سایر زنبورها متفاوت گردد.

زنبور ملکه چگونه متولد می‌شود؟

روند رشد ملکه بسیار سریع است. لارو ملکه فقط ۵ روز زمان دارد تا از تخم به یک زنبور بالغ تبدیل شود. بعد از این مرحله، لارو درون سلول بسته شده و پس از طی مراحل رشد کامل، زنبور ملکه از سلول خارج می‌شود و به‌عنوان حاکم جدید کندو شناخته می‌شود.

سلطنت ملکه زنبور عسل چگونه آغاز می‌شود؟

زمانی که زنبور ملکه از نظر جثه و قدرت بدنی به اندازه‌ی کافی رشد کرده باشد و مورد پذیرش زنبورهای کارگر قرار گیرد، ماجرا آغاز می‌شود. به محض بیرون آمدن سایر ملکه‌های جوان از سلول‌های ملکه، این زنبور برتر وارد میدان می‌شود و با آن‌ها وارد نبرد می‌گردد؛ نبردی برای بقا و پادشاهی.

ملکه‌ی پیروز، همه رقیبان را از میان برمی‌دارد و تنها سلطنت کندو را در دست می‌گیرد. سپس برای مدتی حدود یک هفته در کندو باقی می‌ماند تا عضلات بال‌هایش تقویت شوند. بعد از آن، برای اولین پرواز جفت‌گیری از کندو خارج می‌شود.

در فصل‌های بهار و تابستان، که زمان اصلی تخم‌گذاری است، وزن ملکه به حدود ۲۵۰ تا ۲۸۰ میلی‌گرم می‌رسد. او در این دوران می‌تواند روزانه تا ۳۰۰۰ تخم بگذارد. با اینکه طول عمر طبیعی ملکه ممکن است تا ۸ سال برسد، اما فعالیت مؤثر و بارور او معمولا فقط در دو سال اول است؛ پس از آن، ملکه‌ی جدیدی جایگزین خواهد شد.

چند ملکه زنبور عسل می‌توانند در یک کندو وجود داشته باشند؟

برخلاف تصور، در هر کندو فقط یک ملکه سلطنت می‌کند. به‌محض خروج ملکه‌ی جوان از سلول، اگر ملکه‌ی قبلی هنوز زنده باشد، کندو را ترک کرده و فرصت سلطنت را به جانشین خود می‌دهد.

نکته جالب اینجاست که ملکه‌ی تازه‌وارد، بلافاصله تمامی رقبای بالقوه خود را که در سلول‌های ملکه قرار دارند، نابود می‌کند. به این ترتیب، فقط یک ملکه قدرتمند باقی می‌ماند که کندو را اداره کند.

تفاوت ظاهری ملکه با سایر زنبورها

تشخیص زنبور ملکه در بین سایر اعضای کلنی نسبتا آسان است. جثه‌ای بزرگ‌تر، شکمی کشیده‌تر، بال‌هایی کوتاه‌تر و سر کوچک‌تر، از ویژگی‌های فیزیکی بارز او هستند.

در مقایسه با زنبورهای کارگر و نر، بال‌های ملکه فقط دوسوم شکم را می‌پوشانند، در حالی که در دیگر زنبورها بال‌ها تا انتهای شکم امتداد دارند.

نیش ملکه بلندتر و منحنی‌تر از نیش زنبور کارگر است، ولی دندانه‌های آن کمتر و کوتاه‌تر هستند.

چه زمانی ملکه از کلونی خارج می‌شود؟

ملکه‌ی زنبور فقط در سه حالت خاص، کندوی خود را ترک می‌کند:

عملکرد ضعیف و پیری

با بالا رفتن سن ملکه، تخم‌گذاری او کاهش یافته و الگوی آن بی‌نظم می‌شود. در این شرایط، زنبورهای کارگر تصمیم می‌گیرند او را کنار بگذارند و با پرورش ملکه‌ی جدید، سلطنت را به نسل بعدی واگذار می‌کنند.

محدودیت فضا و ازدحام

وقتی تعداد زنبورها در کندو بسیار زیاد شود و تخم‌گذاری ملکه ادامه داشته باشد، فضای کافی برای رشد وجود نخواهد داشت. در این وضعیت، ملکه‌ی فعلی به‌همراه نیمی از جمعیت کندو را ترک می‌کند تا کلنی جدیدی را تشکیل دهد.

مرگ ناگهانی ملکه

اگر ملکه به‌طور ناگهانی بمیرد، زنبورها وارد حالت اضطراری می‌شوند. آن‌ها چند لارو جوان را انتخاب کرده و فقط با ژل رویال تغذیه می‌کنند تا یکی از آن‌ها به ملکه تبدیل شود. قوی‌ترین لارو، پس از بلوغ، سلطنت کندو را به‌دست می‌گیرد.

چرا زنبور ملکه «خاص‌ترین» عضو کندو است؟

زنبور ملکه تنها زنبوری‌ست که تغذیه‌اش به‌طور کامل از ژل رویال انجام می‌شود. همین تفاوت در تغذیه، باعث می‌شود تا:

• از یک تخم مشابه با زنبورهای کارگر، موجودی کاملاً متفاوت به‌وجود بیاید
• جثه بزرگ‌تر، عمر طولانی‌تر و قدرت تولیدمثل خارق‌العاده‌ای داشته باشد

بر خلاف دیگر زنبورها، ملکه نقش جنگی یا گرده‌افشانی ندارد. تنها وظیفه‌ی او:

• تخم‌گذاری روزانه تا ۳۰۰۰ عدد در اوج فعالیت
• ترشح ماده‌ای به نام فرمون ملکه است که به‌نوعی سیگنال شیمیایی برای هماهنگی تمام کندو محسوب می‌شود
• نقش فرمون ملکه در حفظ نظم کندو

فرمون ملکه ماده‌ای‌ست که از بدن او ترشح شده و در فضای کندو پخش می‌شود. این ماده باعث می‌شود:

• زنبورهای کارگر بدانند که ملکه زنده و سالم است
• تخمدان زنبورهای ماده غیرفعال باقی بماند

رفتارها هماهنگ شود و نظم اجتماعی کندو حفظ گردد.

زمانی که میزان فرمون کاهش یابد (مثلاً بر اثر کهولت سن یا بیماری)، زنبورها متوجه ضعف ملکه می‌شوند و شروع به پرورش جانشین می‌کنند.

چرا ملکه بدون جفت‌گیری تخم نمی‌گذارد؟

• زنبور ملکه تنها یک‌بار در عمر خود از کندو خارج می‌شود تا در پرواز جفت‌گیری با چندین زنبور نر جفت‌گیری کند. در طی این پرواز:
• اسپرم صدها زنبور نر را در کیسه ذخیره اسپرم خود ذخیره می‌کند
• سپس تا آخر عمر، از این ذخیره برای تخم‌گذاری روزانه استفاده می‌کند
• اگر این پرواز جفت‌گیری با موفقیت انجام نشود، ملکه نمی‌تواند تخم‌های بارور بگذارد و به‌زودی توسط زنبورها کنار گذاشته می‌شود

ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد ملکه زنبور عسل

• تنها عضو کندوست که قدرت تخم‌گذاری بارور دارد
• به‌طور انحصاری از ژل رویال تغذیه می‌کند
• بالاترین طول عمر را بین همه‌ی زنبورها دارد (تا ۸ سال)
• نقش حیاتی در تولید نسل و بقا دارد
• با فرمون‌هایش، کل کندو را منسجم نگه می‌دارد