آیا ورزش باعث کم خونی می شود؟

کم خونی یا فقر آهن، نقص در اندازه و یا تعداد گلبولهای قرمز یا میزان محتوای هموگلوبین آنها است. این نقص، مبادله شدن اکسیژن و یا دی اکسیدکربن در بین خون و سلولهای بافت را محدود می کند.

طبقه بندی انواع کم خونی بر طبق اندازه سلول شامل موارد زیر می شود:

1. ماکروسیتیک (بزرگتر از طبیعی)
2. نرموسیتیک (طبیعی)
3. میکروسیتیک (کوچک)

به علاوه بر طبق محتوای هموگلوبین آنها:

1. هیپوکرومیک (رنگ پریده ناشی از کمبود هموگلوبین)
2. نرموکرومیک (رنگ طبیعی)

همچنین معمولا بیشتر کم خونی ها بخاطر کمبود مواد مغذی مورد نیاز جهت سنتز اریتروسیت ها و در کل آهن، ویتامین B12 و اسید فولیک تشکیل می شوند. به کم خونی های که بخاطر دریافت میزان کمی آهن، پروتئین، بعضی از ویتامین ها (اسیدفولیک، پیریدوکسین،آسکوربیک اسید) مس و همچنین بقیه فلزات سنگین به وجود می آیند کم خونی های تغذیه ای گفته می شود.

نوع های دیگر کم خونی نیز بخاطر شرایطی از جمله خونریزی، اختلالات ژنتیکی، داشتن بیماری های مزمن و یا سمیت دارویی به وجود می آیند و همچنین با درجات مختلفی از پیامدهای تغذیه ای همراه هستند. به علاوه به کم خونی ناپایدار و یا زود گذر میکروسیتیک هیپوکرومیک کم خونی ورزشی نیز گفته می شود.

همچنین این نوع کم خونی یا همان کم خونی ورزشی زمانی اتفاق می افتد که مقدار هموگلوبین خون در ورزشکاران آموزش دیده کمتر شده باشد. (مقدار طبیعی هموگلوبین برای آقایان 14 تا 17.5 گرم در دسی لیتر و مقدار طبیعی برای خانم ها 12 تا 16 گرم در دسی لیتر است)، به علاوه میزان خونریزی کم و یا فریتین پایین در کم خونی ورزشی به وجود می آید.

از جمله عواملی که امکان دارد بروز کم خونی ورزشی را به وجود آورد:

1. مصرف نکردن آهن به مقدار لازم
2. جذب ضعیف آهن
3. از دست دادن آهن از طریق عرق
4. تخریب گلبول های قرمز
5. خون ریزی از دستگاه گوارش
6. از دست دادن ادرار
7. گسترش حجم پلاسما
8. کمبود ویتامین B12

دلیل بیماری کم خونی ورزشی هنوز معلوم نیست. با این حال با توجه به مطالعات و تحقیقاتی که انجام شده است، محققین بر این باورند که خونریزی با مکانیسم خنک کننده بدن ارتباط دارد. زمانی که ورزش می کنید بدن به شکل عرق آب را روی پوست می ریزد. خون مایع را به وسیله مویرگ ها، رگ های ریز و نیمه نفوذپذیر به سطح پوست خواهد رساند بخاطر اینکه عرق کنید، باید آب خون بدنتان را از دست دهید. از دست دادن مقدار زیادی از مایعات بدن باعث می شود که خون شما بیش از حد غلیظ و چسبنده شود تا به راحتی در مویرگ ها جریان داشته باشد. ولی بدن شما میتواند با ذخیره آب اضافی در جریان خون از به وجود آمدن این مشکل جلوگیری کند.

 به علاوه زیاد شدن تخریب گلبول های قرمز خون و همچنین کم شدن غلظت هموگلوبین آهن سرم و همچنین غلظت های فریتین امکان دارد که در اوایل و یا مراحل ابتدایی تمرین های ورزشی سنگین و سخت به وجود آید.

قبلا تصور می کردند که این نوع  از کم خونی که در بین سربازان اتفاق افتاده به آن هموگلوبینوری مارچ (حضور غیر عادی پروتئین در ادرار) نیز می گفتند. بخاطر اینکه فکر می کردند وارد شدن ترومای مکانیکی به داخل گلبول های قرمز در طی راهپیمایی و یا رژه نظامی طولانی است.

با هر بار گذاشتن پا به زمین در طی رژه نظامی گلبول های قرمز که درون مویرگ‌ها هستند فشرده می شوند و بعد می ترکند و سپس هموگلوبین آزاد و رها می شود.

هر چند که پیش تر فکر میکردند که این وضعیت مثل وضعیت دوندگان است (به ویژه دوندگان استقامت)، اما امروزه به این نتیجه رسیده اند که کم خونی ورزشی یک نوع کم خونی فیزیولوژیک است (مثلا مشکل ناپایدار و زودگذری در زمینه حجم خون و به علاوه رقت آن).

به علاوه کم خونی ورزشی می تواند بخاطر مصرف پروتئین به مقدار کم مخصوصا در مراحل اولیه آموزش باشد. تقاضای به وجود آمدن بافت عضلانی اضافی امکان دارد با تقاضای ایجاد هموگلوبین اضافی رقابت کند، بنابراین کم خونی به وجود می آید.

همه ی افراد و به خصوص ورزشکاران مجبورند آزمایش خون با شمارش خون کامل انجام دهند تا از کم شدن میزان هموگلوبین و آهن جلوگیری کنند و یا سریع آن را اصلاح کنند

ورزشکاران به هیچ وجه نباید مکمل های آهن استفاده کنند مگر این که براساس تست شمارش کامل خون سطح فریتین و تست ظرفیت کلی اتصال به آهن کم خونی فقر آهن در آن تشخیص داده شده باشد.

به علاوه ورزشکاران زن، ورزشکاران گیاه خوار، ورزشکارانی که در ورزش های استقامتی شرکت می کنند و ورزشکارانی که وارد مرحله رشد جهشی می شوند در معرض کم خونی فقر آهن قرار می گیرند.

علائم و نشانه های کم خونی ورزشی:

1. خستگی
2. ناتوانی در انجام فعالیت های ورزشی
3. رنگ پریدگی
4. بی اشتهایی

تغذیه و رژیم درمانی پزشکی برای کم خونی ورزشی:

تشخیص دادن کم خونی ورزشی خیلی سخت است. وقتی که شرایط کم خونی مختلف با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند، تشخیص دادن آن مشکل و سخت است و نوع درمان آن کمتر مشهود است. بخاطر همین بهترین راه مقابله با کم خونی ورزشی، پیشگیری به وسیله تغذیه مناسب و یک رژیم غذایی خوب و اصولی که شامل تمام مواد لازم مثل ویتامین ها و مواد معدنی است.

توصیه هایی پزشکی برای کم خونی ورزشی:

• افراد ورزشکار به خاطر داشتن غلظت پایین هموگلوبین باید رژیم های سرشار از آهن (برای اینکه اکسیژن درمانی بهتر انجام شود) و به علاوه با مقدار پروتئین بالا داشته باشند.
• خوراکی و غذاهایی که منبع عالی از پروتئین و آهن هستند مانند گوشت قرمز، مرغ (مرغ در قسمت های تیره‌اش میزان آهن بالاتری نسبت به قسمتهای سفید مرغ دارد)، ماهی و تخم مرغ مصرف کنند.
• مصرف غذاهایی که سرشار از آهن هستند از جمله ماهی، جگر، قلوه، گوشت قرمز، زرده تخم مرغ، سبزی هایی با برگ سبز تیره مانند جعفری، حبوباتی مثل عدس و لوبیا، میوه های خشک (برگه زردآلو، توت خشک، انجير خشک و كشمش) و همچنین دانه های روغنی.
• باید به مصرف زیاد چای و قهوه توجه خیلی زیادی کرد بخاطر اینکه باعث کم شدن جذب آهن می شود (دوری کردن از نوشیدن چای و قهوه همراه و یا بلافاصله بعد از غذا).
• همچنین شراب و سرکه نیز می تواند جذب آهن را کم کند بخاطر همین بهتر است که آنها را با وعده های غذایتان ترکیب نکنید.
• بعضی داروها میتوانند جذب آهن را کم کنند برای  مثال: تتراسایکلین و آنتی اسیدها.
• برای تقویت جذب آهن میتوانید آب پرتقال، غذا یا نوشیدنی هایی که ویتامین C دارند را همراه با وعده غذایی غنی از آهن یا مکمل های آهن مصرف کنید.
• به خاطر داشته باشید که آهنی که در گوشت موجود است یا همان آهن هم بهتر از آهن غیرهمی که در سبزیجات، میوه، لوبیا و غلات موجود است کامل جذب می شود.
• مصرف منابع غذایی که حاوی ویتامین C هستند در هر وعده غذایی برای جذب بهتر آهن از جمله گریپ فروت، گوجه فرنگی، کلم، توت فرنگی، فلفل سبز و لیمو ترش بسیار کاربردی است.